قرارداد فیدیک (FIDIC)

مقدمه:

فیدیک (FIDIC) یا فدراسیون بین‌المللی مهندسان مشاور امروزه از مورد استفاده‌ترین قراردادهای پیمانکاری به شمار می‌آید. قراردادهای فیدیک جزء نهادی بین‌المللی است که صنعت ساخت و ساز در سطح بین‌الملل را تبیین می‌نماید. نام این نهاد برای بسیاری از مهندسان و مدیران تداعی‌کننده مفاهیمی مانند قراردادهای پیمانکاری و شرایط حقوقی آن است. در این مطلب با اهداف، ساختار و رسالت واقعی و نکات حقوقی و اصولی آن آشنا می‌شویم. همچنین با فعالیت‌ها و استانداردهای فیدیک که می‌تواند در توسعه مسیر شغلی و حرفه‌ای فعالان حوزه صنعت پیمانکاری و مشاوره مؤثر باشد، اشاره می‌کنیم.

تاریخچه فیدیک

بیشتر از یک قرن قبل كه صنعت در كشورهای اروپایی رونق گرفته بود، قراردادهای منعقد شده در پروژه‌های صنعتی بین كارفرمایان و پیمانكاران و یا مشاوران، دارای محتوای متفاوت با زبان‌های گوناگون و بعضاً سلیقه‌ای بود كه مشكلات متعددی را در اجراء و به خصوص در تفسیر و مفاهیم شرایط آنها به‌ وجود می‌آورد.

از سوی دیگر، بکار بردن شرایط قراردادی به نفع كشورهای توسعه یافته و به زیان كشورهای ضعیف و یا در حال توسعه، نبودن تسلط بر زبان خارجی و  عدم شفافیت متون قراردادها منجر به اختلافات بسیاری بین طرفین قراردادها می‌شد. از این رو، جهت رفع این مشكلات، نیاز جدی به قراردادهای با مدل یكپارچه یا تیپ كه در پروژه‌های صنعتی استفاده شود، احساس می‌شد. لذا، در سال ۱۹۱۳ فیدیك توسط پنج انجمن مهندس مشاور از سه كشور بلژیک، فرانسه و سوئیس بنا نهاده شد.

فیدیک برگرفته از صورت کوتاه شده  عبارت International Federation of Consulting Engineers به معنای فدراسیون بین‌المللی مهندسان مشاور تشكیل شده است.

هدف فیدیك بهبود بخشیدن فضای كسب و كار و گسترش منافع شركت‌های مهندسین مشاور چه داخلی و چه جهانی منطبق با مسئولیت‌ها جهت تأمین خدمات كیفی و بهره‌مندی اجتماعی و محیط زیست است.

مهندس مشاور

مهندسین مشاور خدمات مهندسی و علمی مورد نیاز در حوزه‌های صنعت و ساخت و ساز را به بخش‌های خصوصی و دولتی ارائه می‌‌دهد. به عبارت دیگر حرفه اصلی یک مهندس مشاور، مهندسی است و بر همین اساس خدمات مهم یک مهندس مشاور شامل طراحی و مطالعات محیطی، مطالعات امکان سنجی، نظارت بر ساخت و ساز، بازرسی، مشاوره و همکاری فنی خواهد بود. امروزه مهندسی مشاور علاوه بر یک حرفه به یک صنعت کلیدی در اکثر کشورها به شمار می‌آید. جامعه مهندسان مشاور ایران اولین انجمن حرفه‌ای بود كه در سال ۱۳۵۲ به عضویت فیدیك درآمد.

ساختار سازمانی فیدیک

در تشكیلات فیدیك ۱۲ كمیته وجود دارد كه اهم آنها به شرح زیر است:

1. مجمع عمومی با حضور ۲ تا ۶ نماینده از هر عضو
2. هیأت رئیسه (با ۹ عضو که معمولا یک رئیس دارد که به مدت ۲سال انتخاب می شود)
3. دبیرخانه (شامل ۹ نفر نفر که توسط مدیرعامل اداره می شود)
4. کمیته‌ها (كمیته اجرائی، كمیته قراردادها، كمیته مدیریت ریسک، کمیته توسعه پایدار و كمیته ارزیابی داوران و…)
5. کارگروه‌ها

فیدیك دارای یك میلیون كارشناس حرفه‌ای در زمینه‌های مختلف از جمله‌ قراردادها، حقوق، حل و فصل دعاوی، بیمه، معاملات بانكی در كشورهای عضو مشغول به فعالیت هستند كه خدمات مشاوره‌ای ارائه می‌دهند.

فعالیت‌های فیدیک

میتوان از مهم‌ترین فعالیت‌های فیدیک، قراردادهای مدل و تهیه و انتشار آن دانست. فیدیک مدل قراردادهایی که از سال 1957 توسط كارفرمایان و مشاوران بین‌المللی استفاده می‌شود تهیه و منتشر نموده است. این قراردادها که توسط كارفرمایان به نمایندگی از دولت‌ها و یا بخش‌های خصوصی در سراسر جهان به صورت بین‌المللی و داخلی بكار گرفته شده، به زبان انگلیسی به‌عنوان زبان معتبر نوشته شده است.

این قراردادها شامل سه بخش زیر هستند:

• موافقت نامه قرارداد Contract Agreement

تکمیل این بخش به‌عهده تهیه‌كننده پیش‌نویس قرارداد است و معمولاً كوتاه بود در نظر گرفته می‌شود.  در ابتدای این بخش تشریح كوتاهی كه به آن Recital می‌گویند بیان می‌شود.

• شرایط خصوصی Particular Condition

در این قرارداد اطلاعاتی بسته به نوع آن ذکر می‌شود كه با توجه به مفاد شرایط عمومی، آن را بایستی تكمیل نمود. بعنوان مثال قانون حاكم بر قرارداد، محل تشكیل حكمیت، محل پروژه، نحوه پرداخت ها و غیره.

• شرایط عمومی General Condition

این بخش شرایط عمومی بسیار مفصل است و كلیه شرایطی كه بایستی برای پروژه در نظر گرفت را دارا است. برخی از این شرایط شامل: مالی، تأخیرات، تعلیق، خاتمه قرارداد، شرایط فورس ماژور، حد مسئولیت، مصونیت و غیره هستند. توصیه فیدیک همواره این است که تا جای ممکن در متون شرایط عمومی تغییری انجام نپذیرد اما در عمل و به لحاظ تأمین نظرات كارفرما این امر عملی نیست ولی به هرحال می‌توان ساختار و شرایط بسیاری از قراردادها را حفظ نمود.

اهداف فیدیک

فیدیک به عنوان یک فدراسیون بین‌المللی در جهت دستیابی به اهداف خود، فعالیت‌های مشاوره، نمونه‌های استاندارد قراردادهای مرتبط با انواع پیمان‌ها، نمایندگی و فعالیت‌های مبتنی بر سرمایه‌گذاری مشترک را منتشر می‌نماید. همچنین به صورت سالیانه کنفرانس جهانی مهندسان مشاور فیدیک را برگزار می‌کند و هدف اصلی آن حمایت از حقوق تشکل‌های حرفه‌ای صنعت مهندسی مشاور در دنیا است.

ویژگی‌های قرارداد فیدیک

قراردادهای فیدیک به ‌عنوان استاندارد بین‌المللی در حوزه صنعت و احداث چندین سال است مورد استفاده در پروژه‌ها قرار می‌گیرد. این قراردادها بصورت گسترده در نظامات حقوقی درگونه‌های متعدد پروژه‌ها شناخته شده و مورد استفاده هستند. رویکرد صحیح به مقولات ریسک، مسئولیت طرفین قرارداد و مدیریت ریسک در این قراردادها به عنوان استاندارد دلیل موفقیت آنها به شمار می‌آید. بهره‌گیری از موارد تجربه‌شده در هزاران پروژه عمرانی و صنعتی سراسر جهان،  اصل بنیادین در قراردادهای فیدیک است. تعادل در وظایف و تعهدات طرفین و تعادل در ریسک از ویژگی‌های مهم دیگر قراردادهای فیدیک محسوب می‌شود. با توجه به گسترده بودن این قراردادها در سراسر جهان برای پروژه‌های صنعتی،   بانك جهانی و بانك‌ها‌ی توسعه‌؛ نهادهای مالی جهت دادن اعتبار و وام استفاده از چنین قراردادهایی را لازم می‌دانند. شرایط و ضوابط این قراردادها  در مراكز مهم داوری و دادگاه‌ها كاملاً شناخته شده است و فرآیند رسیدگی به دعاوی را تسهیل می‌كند.

ارتباط قراردادهای فیدیک با قراردادهای پیمانکاری در ایران

قراردادهای پیمانکاری، نوعی از قرارداد است که در آن اجرای تعهدات آن به نحو مستمر مطلوب طرفین باشد. همین موضوع موجب می‌شود تا طرفین در برخورد با پاره‌ای از مسائل نظیر تغییر در شرایط و اوضاع‌ و احوال قراردادی یا تغییر قیمت مصالح، نیروی انسانی و ماشین‌آلات که منجر به برهم‌خوردن توازن و تعادل مالی قرارداد و سخت و دشوار نمودن اتمام پروژه یا انجام عملیات پیمانکاری می‌گردد، برای تضمین اجرای منصفانه و عادلانه‌ تعهدات اقدام به تدوین شیوه‏‌هایی نمایند.

از آنجا که شرایط عمومی پیمان مبنای تنظیم قراردادهای پیمانکاری در حقوق ایران قرار گرفته،  نمونه‌ خارجی آن، قرارداد فیدیک است. با توجه به این‌که سازمان فیدیک یک سازمان خصوصی است، در مدل قراردادهای فیدیک  و به‌طور کلی در شرایط اختصاصی پیمان، طرفین می‌توانند مفاد شرایط عمومی را تغییر، اصلاح و یا حذف کنند. اصل آزادی قراردادی به‌شرط رعایت اصل اجرای با حسن نیت در قرارداد پیمانکاری پذیرفته‌ شده است و طرفین می‌توانند با توافق در شرایط اختصاصی پیمان، در مورد هریک از انواع تغییر رضایتمند باشند.

جمع بندی:

فیدیک (FIDIC) یا فدراسیون بین‌المللی مهندسان مشاور امروزه از مورد استفاده‌ترین قراردادهای پیمانکاری به شمار می‌آید. قراردادهای فیدیک جزء نهادی بین‌المللی است که صنعت ساخت و ساز در سطح بین‌الملل را تبیین می‌نماید. اصل بنیادین در قراردادهای فیدیک ، بهره‌گیری از موارد تجربه‌شده در هزاران پروژه عمرانی و صنعتی سراسر جهان است. عمده فعالیت‌های فیدیک را موضوعات فرهنگی، آموزشی ( خدمات مدیریت شرکت های مهندسی)، تهیه قراردادها، آئین نامه‌های مربوط به خدمات مهندسی و همچنین توجه به مسائل و مسؤولیت اجتماعی نظیر شرافت حرفه‌ای، حفاظت از محیط زیست، مصرف بهینه انرژی و … که منتج به طراحی و توسعه پایدار می گردد، تشکیل می دهد.